Υπάρχει αυτό που χαρακτηρίζουμε ως ‘αναγκαίο κακό’;

Ο Ντήτριχ Μπονχέφερ έγραψε κάποτε, «Χειρότερο από του να κάνεις κακό είναι το να είσαι κακός». Τα λόγια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να υπερασπιστούν τις ενέργειές του σε μια συνωμοσία δολοφονίας τού Αδόλφου Χίτλερ κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια δολοφονία είναι ένα κακό πράγμα, αλλά κάποιοι, μεταξύ αυτών ο Μπονχέφερ, την αποκαλούσαν αναγκαίο κακό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το μεγαλύτερο κακό τού Ολοκαυτώματος. Υποστηρίζεται από τις Γραφές η ιδέα του «αναγκαίου κακού»;

Θα πρέπει πρώτα να ορίσουμε την λέξη κακό. Συναντάμε στις Γραφές δύο διαφορετικές χρήσεις τής λέξης: φυσικές καταστροφές και ελλιπής, ηθικώς, (κακή) συμπεριφορά. Στον Ησαΐα 45:7 γίνεται αναφορά στον Θεό που δημιουργεί κακό: «Αυτός που κατασκεύασε το φως, και έφτιαξε το σκοτάδι· αυτός που κάνει ειρήνη, και κτίζει κακό· εγώ ο Κύριος τα κάνω όλα αυτά.». Η λέξη κακό στην περικοπή αυτήν σημαίνει «καταστροφή». Ο αντίθετος ποιητικός παραλληλισμός τοποθετεί το κακό σε ευθεία αντίθεση με την ειρήνη. Η αίσθηση είναι ότι ο Θεός φέρνει καιρούς ειρήνης και καιρούς ταραχής.

Ο άλλος τύπος κακού που δείχνει κάτι κακό ή ηθικώς εσφαλμένο αναφέρεται στον Ματθαίο 12:35, όπου ο «αγαθός» άνθρωπος βρίσκεται σε αντίθεση με τον «πονηρό» άνθρωπο. Δες επίσης Κριτές 3:12, Παροιμίες 8:13, και Γ΄ Ιωάννου 1:11.

Και οι δύο ορισμοί πρέπει να εξεταστούν σε σχέση με το ερώτημα τού «αναγκαίου κακού». Ο Ιωνάς ήταν προφήτης που ο Θεός τον κάλεσε να κηρύξει κρίση πάνω στην πόλη τής Νινευή (Ιωνάς 1:2). Ο Ιωνάς προσπάθησε να δραπετεύσει μ’ ένα πλοίο αντί να υπακούσει. Ο Θεός έστειλε μια τρομερή τρικυμία που απείλησε το πλοίο, και οι επιβαίνοντες σ’ αυτό φοβήθηκαν για την ζωή τους. Ως αποτέλεσμα, ο Ιωνάς συμφώνησε να πεταχτεί από το πλοίο, και καθώς ρίχτηκε στο νερό ο Θεός έστειλε ένα μεγάλο κήτος που τον κατάπιε και τον κράτησε τρεις μέρες. Η τρικυμία και η παραμονή στην κοιλιά του κήτους ήταν κάτι «κακό» (με την έννοια του «καταστροφικού») για τον Ιωνά, αλλά ήταν «αναγκαία» κακά προκειμένου ο Ιωνάς να υπακούσει. Όχι μόνον αποκαταστάθηκε ο Ιωνάς αλλά και ολόκληρη η πόλη τής Νινευή σώθηκε (Ιωνάς 3:10).

Υπάρχουν άνθρωποι στην βιβλική ιστορία που έπραξαν κάτι που γνώριζαν πως ήταν κακό, για να επέλθει ένα θεωρούμενο «καλό». Ένα παράδειγμα είναι ο βασιλιάς Σαούλ, που πήρε την πρωτοβουλία να προσφέρει θυσία στον Θεό αντί να περιμένει τον Σαμουήλ. Ο Σαούλ γνώριζε πως δεν έπρεπε να προσφέρει αυτός την θυσία αλλά δικαιολογήθηκε πως η πράξη τής προσφοράς που θα τιμούσε τον Θεό ήταν καλύτερη από την απραξία. Ο Θεός δεν το αξιολόγησε έτσι. Το αποτέλεσμα τής ανυπακοής του Σαούλ ήταν τελικώς η απώλεια τής βασιλείας του (Α΄ Σαμουήλ 13:8-14).

Σπανίως θα ισχυριζόταν κάποιος πως το ψέμα δεν συνιστά κάτι ηθικώς κακό. Σε δύο περιστατικά, όμως, στην Παλαιά Διαθήκη, το ψέμα οδηγεί σ’ ένα καλό αποτέλεσμα. Οι Εβραίες μαίες φαίνεται πως ευλογούνται από τον Θεό αφού είπαν ψέματα στον Φαραώ (Εξοδος 1:15-21), και οι ενέργειές τους έσωσαν ενδεχομένως τις ζωές πολλών Εβραίων αγοριών. Η πόρνη Ραάβ είπε ψέματα στον βασιλιά τής Ιεριχώ για να προστατέψει τους Εβραίους κατασκόπους που έκρυψε στην ταράτσα τού σπιτιού της (Ιησούς του Ναυή 2:5). Ο Θεός αργότερα χάρισε την ζωή στην Ραάβ και την οικογένειά της όταν ο Ισραήλ κατέστρεψε την Ιεριχώ. Ηταν αυτά τα ψέματα ένα «αναγκαίο κακό»; Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η Αγία Γραφή δεν εγκρίνει κανένα από τα δύο αυτά ψέματα με κάποια συγκεκριμένη αναφορά. Οι Εβραίες μαίες είχαν επιλέξει να υπακούσουν την εντολή τού Θεού μάλλον παρά του Φαραώ. Ο Θεός δεν τις ευλόγησε για το ψέμα αλλά για την υπακοή τους σ’ Αυτόν. Η Ραάβ διασώθηκε όχι διότι είπε ψέματα αλλά διότι δέχθηκε τους κατασκόπους με πίστη (Ιησούς του Ναυή 6:17, Εβραίους 11:31). Είναι αλήθεια πως το ψέμα που είπε αποτελούσε μέρος τού σχεδίου απόκρυψής τους. Αν δεν είχε πει ψέματα είναι πιθανό ότι θα σκότωναν τους κατασκόπους — εκτός εάν ο Θεός επενέβαινε με κάποιον άλλον τρόπο. Ένα παρόμοιο επιχείρημα θα μπορούσε να λεχθεί για την περίπτωση τών μαιών. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να θεωρήσουμε το ψέμα που ειπώθηκε ως το λιγότερο κακό μεταξύ δύο πιθανών κακών.

Ηταν αναγκαίο το κακό τών μαιών; Ηταν αναγκαίο το κακό τής Ραάβ; Το να μιλάμε για «ανάγκη» συνιστά υπερβολή αν και το τελικό αποτέλεσμα ήταν θετικό. Ακόμη κι αν τα ψέματα ωφέλησαν φαινομενικά κάποιους, αυτό που οι μαίες και η Ραάβ έκαναν ήταν αμαρτία, και ο Ιησούς φορτώθηκε στον σταυρό αυτές τις αμαρτίες (Ησαΐας 53:6).

Σπανίως, αν ποτέ, κάποιος θ’ αντιμετωπίσει μια περίσταση που δύο κακά θ’ αποτελούν τις μοναδικές διαθέσιμες επιλογές. Μπορεί ν’ αναγκαστούμε να κάνουμε πράγματα που αντιπαθούμε ή που αντιτίθενται στην καλύτερη κρίση μας αλλά με το δεδομένο ότι ο Θεός επιθυμεί την αγιότητα στον λαό Του (Α΄ Πέτρου 1:15), δεν φαίνεται πιθανό πως καθίσταται ποτέ «αναγκαίο» να διαπράξουμε αμαρτία.

[English]

---

[Επιστροφή στην Ελληνική αρχική σελίδα]

Υπάρχει αυτό που χαρακτηρίζουμε ως ‘αναγκαίο κακό’;